در گفت وگو با بی دانلود عنوان شد؛
دره میان تولید علم و فناوری پاشنه آشیل رشد علمی ایران
بی دانلود: رئیس موسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام معتقد می باشد با وجود رتبه 15 ایران در تولید علم و رتبه 51 در شاخص نوآوری، پاشنه آشیل رشد علمی کشور دره اصلی میان تولید علم و فناوری است.
خبرگزاری مهر - گروه دانش و فناوری: امروزه معیار تعیین جایگاه و اقتدار جهانی کشورها و اساس توسعه همه جانبه آنها میزان تولید دانش و دستاوردهای پژوهشی و کاربردی آنها در ارتقا سطح رقابت جهانی است. بین پژوهش و فناوری و میزان پیشرفت و توسعه پایدار در کشور رابطه مستقیم وجود دارد و اهمیت دادن به امر تحقیقات و حرکت آن در راه توسعه فناوری و نوآوری سبب توسعه و پیشرفت کشور می شود.
در این میان دانشگاه ها به عنوان با اهمیت ترین مراکز کارهای علمی و پژوهشی در هر کشوری نقش تعیین کننده دارند و پدیده آموزش نیز که زیربنای توسعه علم شمرده می شود، تنها بوسیله تحقیق و پژوهش می تواند به توسعه مطلوب و متناسب با نیازهای جامعه برسد.
تولید علم در محیط علمی کشور شرایط قابل توجهی دارد. از سویی میزان مدارک علمی منتشره در سطح جهانی از شرایط نسبتاً مطلوبی برخوردارست و رتبه ایران در محدوده ۱۵ تا ۱۷ در نوسان است اما در شیوه های تبدیل علم به فناوری و کاربردی کردن علوم انسانی و اجتماعی کم توجهی هایی وجود دارد.
با پایان سال ۲۰۲۳ میلادی بر آن شدیم آخرین آمار و وضعیت تولید علم ثبت شده از جمهوری اسلامی ایران در پایگاه های علمی مورد بررسی قرار دهیم تا تصویر روشنی از وضعیت علمی ایران و مسائل و مشکلاتی که در راه توسعه علمی کشور با آن روبرو می باشیم بدست آوریم. بدین جهت در گفتگویی با دکتر سیداحمد فاضل زاده رئیس مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) آخرین وضعیت تولیدات علمی ایران، تولید علم در عرصه های مختلف علوم و با اهمیت ترین عوامل مؤثر در افزایش یا کاهش رشد علمی کشور را جویا شدیم.
* در آخر هر سال میلادی رسم بر این است که آماری درباره ی آخرین وضعیت رشد علمی کشور بیان شود. بازه زمانی که می توان بررسی را انجام داد چگونه است و برای استخراج این آمار از چه مراجع علمی استفاده می شود؟
مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) وظیفه ذاتی رصد وضعیت علم، فناوری و نوآوری ایران و کشورهای اسلامی را برعهده دارد و با تجاربی که در دو سه دهه گذشته کسب کرده است در بحث جایگاه علمی کشور، رتبه بندی دانشگاه ها، نشریات ISC اقدام می کند. وقتی می خواهیم یک ارزیابی سالانه انجام دهیم چون مدارک علمی ممکنست هنوز درحال ثبت باشند آخرین بازه زمانی سال میلادی گذشته را درنظر می گیریم بدین سبب آمارهایی که داده می شود تا انتهای سال ۲۰۲۲ میلادی محاسبه می شود.
در رابطه با رصد جایگاه علمی، سه پایگاه کلیدی دراین زمینه وجود دارد. اولین پایگاه وب آو ساینس (Web of Science) است که از سال ۱۹۹۷ میلادی، دومین پایگاه اسکوپوس (Scopus) است که از سال ۲۰۰۴ میلادی و سومین پایگاه هم ISC در عرصه کشورهای اسلامی است که از سال ۲۰۰۸ میلادی، داده ها را بررسی می کنند.
اگر بخواهیم یک مقایسه ای میان این پایگاه های علمی داشته باشیم باید به حجم داده و کیفیت داده در دو پایگاه وب آو ساینس (Web of Science) و اسکوپوس (Scopus) دقت نماییم. پایگاه اسکوپوس بازه نمایه سازی اش بیشتر است بطور تخمینی ۲۰ درصد داده های پایگاه اسکوپوس بیش از پایگاه وب آو ساینس است و این به این معنا است که پایگاه وب آو ساینس سختگیرانه تر است. در حقیقت ممکنست مجله ای در اسکوپوس نمایه شده باشد اما در پایگاه وب آو ساینس نمایه نشده باشد.
ما در مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC)؛ وضعیت تولید علم ایران را در دو پایگاه وب آو ساینس (Web of Science) و اسکوپوس (Scopus) بصورت مرتب رصد می نماییم. از نظر جایگاه، جمهوری اسلامی ایران در پایگاه وب آو ساینس (Web of Science) جایگاه هفدهم را دارد ولی در پایگاه اسکوپوس جایگاه پانزدهم را دارد. بدین سبب تحلیل و بررسی داده ها برمبنای فاکتورهای این دو پایگاه صورت می گیرد.
همچنین در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) مجلاتی که عمدتا به زبان کشورهای اسلامی هستند نمایه شده اند. در ISC نشریات به زبان های عربی، فارسی، فرانسه و انگلیسی و مالایی هستند. مجلاتی که در بخش ISC داریم الزاماً در دو پایگاه وب آو ساینس (Web of Science) و اسکوپوس (Scopus) نیستند اما قسمتی از آنها را می توان در پایگاه اسکوپوس مشاهده کرد. در حقیقت تحلیل هر پایگاه برمبنای داده هایی است که در آن پایگاه ثبت شده است.
آمار نشریات ایرانی نمایه شده در مجموعه کلاریویت آنالیتیکس تعداد ۱۹۷ نشریه، در مجموعه «هسته پایگاه وب آو ساینس» (Web of Science Core Collection) تعداد ۱۷۴ نشریه، تعداد نشریات در پایگاه اسکوپوس ۳۵۶ نشریه و در پایگاه ISC تعداد ۱۸۰۰ نشریه است در بخش نشریات، آخرین آمار نشریات ایرانی که در مجموعه کلاریویت آنالیتیکس وجود دارد تعداد ۱۹۷ نشریه است. تعداد نشریات ایرانی نمایه شده در مجموعه «هسته پایگاه وب آو ساینس» (Web of Science Core Collection) تعداد ۱۷۴ مورد است. تعداد نشریات ایرانی نمایه شده در پایگاه اسکوپوس تعداد ۳۵۶ نشریه است. این آمار برمبنای اطلاعات سال ۲۰۲۳ به دست آمده است. همین طور تعداد نشریات ایرانی نمایه شده در ISC تعداد ۱۸۰۰ مورد است. ممکنست نشریات نمایه شده در پایگاه های «وب آو ساینس» و «اسکوپوس» در پایگاه ISC هم باشند.
پایگاه های علمی که به آن اشاره شد کارهای مختلفی در عرصه نشریات انجام می دهند یکی از کارهای این پایگاه ها، ساماندهی اطلاعات، ارزیابی و رتبه بندی یا چارک بندی نشریات است. در حقیقت برمبنای کیفیت مقالات و استناداتی که به آن مقالات می شود نشریات را چارک بندی می کنند. ما در مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام ۱۸۰۰ نشریه ای که در ISC نمایه شده است را تحلیل کردیم. برمبنای تحلیل ما ۲۲ درصد این نشریات در چارک اول (Q۱)، ۲۳ درصد در چارک دوم (Q۲)، ۲۵.۷ درصد در چارک سوم (Q۳) و ۱۶ درصد چارک سوم بدون درجه Q و ۱۳.۱۳ درصد نشریات هم بدون رتبه هستند.
سالانه بطور تقریبی ۱۴۵ هزار تا ۱۵۰ هزار مقاله توسط پژوهشگران کشور به چاپ می رسد. از این تعداد حدود ۵۵ درصد مقالات در پایگاه های جهانی مانند «وب آو ساینس» و «اسکوپوس» و مابقی آن در پایگاه ISC به چاپ می رسد. آخرین تخمین از میزان مقالات ایرانی در آخر سال ۲۰۲۲ که قابلیت محاسبه دارد، نشان میدهد که حدود ۷۸ هزار مقاله ایرانی در «اسکوپوس»، حدود ۷۲ هزار مقاله در «وب آو ساینس» و حدود ۶۵ هزار مقاله هم در ISC وجود دارد.
* از میان حدود ۱۵۰ هزار مقاله علمی که توسط پژوهشگران کشور به چاپ می رسد شرایط هر حوزه علمی به چه شکل است؟ آیا شرایط تولیدات علمی ایران با شرایط جهانی منطبق است؟ با توجه به این که جمهوری اسلامی ایران دو درصد تولید علم جهان را برعهده دارد، این وضعیت با میزان جمعیت و نیروی انسانی دانشگاهی کشور چقدر همخوانی دارد؟
در سامانه های بین المللی مانند «وب آو ساینس» حوزه های مهندسی، پزشکی و سلامت، کشاورزی و محیط زیست و علوم پایه سهم بیشتری دارند. تحلیل ما نشان میدهد که حوزه مهندسی ۳۰ درصد تولیدات علمی کشور را تشکیل می دهد. بعد از آن علوم پایه ۲۸ درصد، پزشکی ۲۰ درصد و کشاورزی و محیط زیست ۱۴ درصد تولیدات علمی کشور را می سازند. اما حوزه های علوم انسانی و علوم اجتماعی شرایط ضعیفی دارند. در عرصه تولید علم بین المللی حدودا در عرصه علوم انسانی و هنر در سال ۲۰۲۲ سهم تولید علم ایران ۰.۶۳ درصد است. در علوم اجتماعی ۷.۴ درصد سهم داریم.
نتیجه می گیریم که سهم تولیدات علمی بین المللی برمبنای حوزه های علمی نامتوازن است بدین سان که ۹۲ درصد در سایر علوم (غیر از علوم انسانی و علوم اجتماعی) تولیدات داریم و ۸ درصد در عرصه علوم انسانی و اجتماعی تولیدات علمی داریم و باتوجه به ظرفیت علوم انسانی و علم اجتماعی موجود در کشور می طلبد که هدفگذاری مناسبی صورت گیرد تا حوزه های علوم انسانی و علوم اجتماعی هم در تعاملات بین المللی اثر بیشتری داشته باشد.
وقتی از مدارک علمی صحبت می نماییم ممکنست مقاله یا گزارش علمی یا مقاله کنفرانسی هم شامل شود ولی وقتی از تولید علم صحبت می نماییم منظور مقاله علمی است که در مجلات و ژورنال های علمی به چاپ رسیده اند. بدین سان اگر از جمهوری اسلامی ایران ۱۰۰ سند علمی در پایگاه های جهانی تولید می نماییم ۹۳ درصد در سایر علوم به جز علوم انسانی و اجتماعی، ۷.۳۳ درصد حوزه علوم اجتماعی و ۰.۵۷ درصد حوزه علوم انسانی و هنر هستند.
در سطح جهان در سال ۲۰۲۲ تعداد ۸۳.۸۳ سهم تولیدات علمی به سایر علوم، ۱۴.۱۳ رصد به حوزه علوم اجتماعی و ۲ درصد به حوزه علوم انسانی و هنر اختصاص دارد. ما در ایران نسبت به نُرم جهانی در عرصه علوم انسانی یک چهارم و در عرصه علوم اجتماعی یک دوم تولیدات علمی داریم و نسبت به وضعیت نُرم جهانی عقب تر هستیم در سطح جهان در سال ۲۰۲۲ تعداد ۸۳.۸۳ سهم تولیدات علمی به سایر علوم، ۱۴.۱۳ رصد به حوزه علوم اجتماعی و ۲ درصد به حوزه علوم انسانی و هنر اختصاص دارد. ما در ایران نسبت به نُرم جهانی در عرصه علوم انسانی یک چهارم و در عرصه علوم اجتماعی یک دوم تولیدات علمی داریم و نسبت به وضعیت نُرم جهانی عقب تر هستیم.
بله، ۲ درصد تولید علم دنیا متعلق به جمهوری اسلامی ایران است و با وجود حجم گسترده نیروی انسانی دانشگاهی در عرصه های علوم انسانی و علوم اجتماعی، تولید علمی در صحنه بین المللی این حوزه بسیار کمتر است و باید تلاش بیشتری صورت گیرد و پژوهشگران حوزه های علوم انسانی و علوم اجتماعی در سطح دنیا بیشتر شود.
در سطح بین الملل حدودا ۸۴ درصد سایر علوم، ۱۴ درصد علوم اجتماعی و ۲ درصد علوم انسانی و هنر از تولیدات علمی سهم دارند. در ایران این وضعیت بدین سان است که میزان تولیدات علمی ۹۲ درصد از سایر علوم، ۷.۵ درصد از علوم اجتماعی و ۰.۵ درصد از علوم انسانی و هنر است.
وضعیت تولید علم دو حوزه علوم انسانی و هنر و علوم اجتماعی در بازه ۱۰ ساله از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۲ نشان میدهد در این دوره سهم تولید علم حوزه علوم انسانی و هنر جمهوری اسلامی ایران ۰.۴۵ درصد است و این سهم در عرصه علوم اجتماعی ۵.۸۸ درصد است. سهم سایر علوم به جز این دو بخش ۹۳.۶۷ درصد است. این در حالیست که در دنیا در یک بازه ۱۰ ساله، نیز سهم علوم انسانی و هنر از تولیدات علمی ۲.۵۶ درصد، سهم علوم اجتماعی ۱۳.۷۹ درصد و سهم سایر علوم ۸۳.۶۵ درصد است. بررسی این وضعیت نشان میدهد که نُرم طولانی مدت جهانی با وضعیت سال ۲۰۲۲ همخوانی دارد و مقایسه وضعیت ایران هم نشان میدهد که رشد کمی در این بازه ۱۰ ساله داشته ایم.
* وضعیت تولید علم با آمارهایی که گفته شد مشخص است اما این میزان تولیدات علمی با آثار و بروز سطح جریان علمی فعلی کشور تناسبی ندارد. تعدادی از صاحبنظران معتقد هستند آموزش عالی کشور بیش از اندازه فربه است و توان حرکت متناسب با جریان پژوهش و فناوری را ندارد و از طرفی دیگر برخی عقیده دارند بودجه های توسعه علم و فناوری باید بیشتر و گسترده تر به دانشگاه ها تزریق شود، باتوجه به کارکرد مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) در رصد وضعیت فناوری و نوآوری کشور، این وضعیت را به چه صورت ارزیابی می کنید؟
رصد فناوری و نوآوری جمهوری اسلامی ایران و کشورهای پیشرو اسلامی در سطح جهان نیز نشان میدهد که در این زمینه هم باید سرمایه گذاری بیشتری صورت گیرد. در زنجیره ارزش علم و تکنولوژِی، ما با حلقه هایی مواجه ایم که از ابتدا با یک مقاله یا یک ایده علمی آغاز می شود و بعد رشد می کند. به عنوان مثال برای یک دارو یا یک واکسن از شاخه های مختلف علوم در آن به کار گرفته می شود. از شیمی تا محاسبات کامپیوتری تا صنعت و در نهایت تست های انسانی و نهایی شدن کار یک زنجیره از علم و فناوری را طی می کنند. بدین سان نمی توان تنها با یک مقاله صرف، تحول بوجود آورد و از مرحله آموزش، پژوهش، فناوری، نوآوری، تولید و در نهایت اقتصاد دانش بنیان هر کدام یکی از حلقه های زنجیره علم و فناوری هستند.
یکی از وظایفی که ما در مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام بتازگی آنرا پیگیری کرده ایم رصد فناوری و نوآوری است. برای رصد این کار از شاخص هایی که سازمان مالکیت فکری جهانی ارائه می دهد استفاده می شود. سازمان مالکیت فکری جهانی برای رصد، مناطق مختلف جغرافیایی را دسته بندی می کند و طبق این دسته بندی، جمهوری اسلامی ایران در آسیای مرکزی و جنوبی قرار دارد و در عرصه فناوری و نوآوری رتبه اول به هند، رتبه دوم به ایران و رتبه سوم به قزاقستان متعلق می باشد.
بررسی های مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) در یک بازه ۱۰ ساله در شاخص جهانی نوآوری نشان میدهد که ایران ۵۱ پله صعود کرد و از رتبه ۱۱۳ جهانی توانست به رتبه ۶۲ برسد. این رتبه نتیجه همتی است که در گسترش زیرساخت های حوزه فناوری به وجود آمد بررسی های مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) در یک بازه ۱۰ ساله در شاخص جهانی نوآوری نشان میدهد که ایران ۵۱ پله صعود کرد و از رتبه ۱۱۳ جهانی توانست به رتبه ۶۲ برسد. این رتبه نتیجه همتی است که در سالهای قبل در گسترش زیرساخت های حوزه فناوری بوجود آمد. توسعه پارک های علم و تکنولوژِی، مراکز رشد و ستادهای توسعه علم و فناوری که در معاونت علمی ریاست جمهوری به صورتی گسترش زیرساخت های علم و فناوری کشور شمرده می شود.
در مقایسه با سایر کشورهای اسلامی مشاهده می نماییم که وضعیت ترکیه در شاخص نوآوری و فناوری از ایران جلوتر است. در شاخص نوآوری شاخص هایی مختلفی را می توان مشاهده کرد. یکی از این شاخص ها «خروجی خلاق» است که رتبه ترکیه ۲۷، رتبه ایران ۴۳، رتبه امارات متحده عربی ۵۰، رتبه عربستان ۶۵ و رتبه قطر ۶۶ است. در شاخصی با عنوان «پژوهش و سرمایه انسانی در بخش فناوری» بالاترین رتبه در بین کشورهای اسلامی متعلق به امارات متحده عربی با رتبه ۱۶ دنیا است. رتبه عربستان در این شاخص ۳۵، رتبه ترکیه ۴۱، رتبه قطر ۵۴ و رتبه ایران ۶۰ است. وضعیت ایران دراین زمینه ها مناسب نمی باشد، از سویی تعدادی از این کشورهای اسلامی نیروهای خارجی زبده را جذب می کنند و از طرف دیگر رتبه پایین ایران در این رتبه بندی ها و شاخص ها با وجود سرمایه انسانی بالای دانشگاهی به سبب خلاء اطلاعاتی است. داده های موجود در عرصه آمار به سامانه های بین المللی متصل نیست.
مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) در چند شاخص وضعیت فناوری و نوآوری جمهوری اسلامی ایران را بصورت کلان رصد کرده است، مشاهده شده که خروجی دانش و تبدیل آن به فناوری که مقرر است در سطح دانشگاه ها و جامعه به کار گرفته شود، وضعیت ایران از سطح متوسط پایین تر است.
جمهوری اسلامی ایران در عرصه های اقتدار همچون هوافضا، هسته ای و قسمتی از پزشکی جز ۱۰ تا ۱۵ اول دنیا است. کارکرد فناوری های حوزه اقتدار با کارکرد فناوری در جامعه علمی متفاوت می باشد. منظور این است که ساختار برای ورود یک دانشجوی مهندسی یا یک دانشجوی شیمی که ایده دارد به حوزه فناوری فراهم نیست. ما اول راه فناوری و نوآوری هستیم و سرعت رشد ایران در بخش توسعه فناوری و نوآوری خیلی کم است. اگر به بافت دانشگاه های کشور دقت کنید متوجه سرعت رشد کم می شوید. چند دانشگاه استثنا هستند اما بیشتر دانشگاه ها به کارهای روزمره می پردازند. از ۲۰۰ دانشگاه دولتی کشور تنها چند دانشگاه محدود به توسعه فناوری و نوآوری اهمیت می دهند.
* به عنوان آخرین سوال، باتوجه به اهمیت برخی شاخص ها در عرصه فناوری و نوآوری، وضعیت دانشگاه های کشور را در شاخص ثبت اختراع به عنوان یکی از حلقه های مهم در زنجیره توسعه علمی و فناوری را به چه صورت ارزیابی می کنید؟ در مقایسه با کشورهای اسلامی چه وضعیتی داریم و موانع رشد وضعیت دانشگاه ها در این بخش را در چه عواملی می بینید؟
یکی دیگر از فاکتورهای مهم در عرصه توسعه فناوری و نوآوری، شاخص «ثبت اختراع» است. دانشگاه ها باید به ثبت اختراع اهمیت بدهند برای اینکه ثبت اختراع جز نخستین حلقه های ورود به زنجیره فناوری و نوآوری است. همانطور که مقاله در سالهای اخیر به عنوان یک امر عادی در تولید علم جدی گرفته شده است، ثبت اختراع هم باید جدی گرفته شود. البته این مساله را می دانیم که ثبت اختراع نیاز بیشتری به لابراتوار و بودجه های پژوهشی دارد. به عنوان نمونه برای ثبت بین المللی یک اختراع بودجه زیادی لازم است.
آمار مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) برمبنای تعداد پروانه های ثبت اختراع کشورهای اسلامی در پایگاه جهانی «یواس پتنت» نشان میدهد که جمهوری اسلامی ایران در حوزه تعداد پروانه ثبت اختراع در جایگاه پنجم قرار دارد این در حالیست که در تولید علم ایران و ترکیه در رقابت اول و دومی هستند. داده های پایگاه جهانی «یواس پتنت» نشان میدهد که بیشترین میزان پروانه ثبت اختراع در کشورهای اسلامی متعلق به عربستان است، بعد از آن ترکیه، مالزی، امارات و ایران در رتبه های بعدی قرار دارند.
ایران در بازه ۱۰ ساله تنها ۱۷۶۸ پروانه ثبت اختراع در پایگاه های جهانی ثبت کرده است این میزان پروانه باتوجه به این میزان تولید علم، میزان نیروی انسانی دانشگاهی و پژوهشگران بسیار ناچیز است ایران در بازه ۱۰ ساله تنها ۱۷۶۸ پروانه ثبت اختراع در پایگاه های جهانی ثبت کرده است این میزان پروانه باتوجه به این میزان تولید علم، میزان نیروی انسانی دانشگاهی و پژوهشگران بسیار ناچیز است. البته دراین زمینه هم باید مشکلات را مشاهده کرد. یکی از با اهمیت ترین مشکلات در این عرصه، هزینه بالای ثبت اختراع بین المللی است. هر پروانه ثبتی که یک محقق می خواهد در «یواس پتنت» ثبت کند باید ۵ تا ۱۰ هزار دلار پول بدهد. محقق و دانشگاه ما در ایران چنینی پولی در اختیار ندارد.
اگر کشور می خواهد جریان فناوری شکل بگیرد باید برای این بخش ها بودجه اختصاص دهد. البته دراین زمینه معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری حمایت های خوبی دارد ولی در مقایسه با سایر کشورهای اسلامی رقیب وضعیت خوبی نداریم.
بررسی آمارهای پروانه های ثبت اختراع نشان میدهد که عربستان ۱۷ هزار پروانه، مالزی ۸ هزار پروانه، ترکیه ۵۷۰۰ پروانه و امارات حدود ۳ هزار پروانه ثبت کرده اند. این آمار فاصله ما را با آنها نشان میدهد. در کنار این مساله باید به این مساله هم توجه کرد ایران با جمعیت دانشگاهی و سرمایه نیروی انسانی فعلی تنها نصف کشوری مانند امارات متحده عربی توانسته پروانه ثبت اختراع ثبت کند!
بررسی های آماری مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) در حوزه ثبت اختراع بین المللی توسط دانشگاه های کشور نشان میدهد که دانشگاه های کشور در این زمینه خیلی ضعیف هستند. از کل دانشگاه های جامع که حدود ۸۰ مورد هستند تنها ۲۰ درصد از این دانشگاه ها ثبت اختراع داشتند و ۶۰ مورد از دانشگاه ها حتی یک سند ثبت اختراع نداشتند. این یک فاجعه در عرصه فناوری و نوآوری است!
ما مبنای عملکرد دانشگاه ها در سالهای ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۹ در حوزه ثبت اختراع بررسی کردیم و آنرا طی یک رتبه بندی ملی اعلام کردیم. بر طبق این بررسی مشاهده شد که در دانشگاه های جامع از حدود ۷۵ دانشگاه تنها ۲۴ دانشگاه ثبت اختراع بین المللی داشتند اما همین میزان هم تنها یک یا دو مورد ثبت اختراع بوده است. در جمع در سه سال در کل ۹۵ سند ثبت اختراع بین المللی در دانشگاه های جامع ثبت گردید. در این بین دانشگاه های صنعتی کشور هم وضعیت خوبی ندارند. در این سه سال مورد بررسی از تعداد ۲۸ دانشگاه صنعتی تنها ۹ دانشگاه با ۵۱ مورد مدرک ثبت اختراع بین المللی دارند.
با توجه به جمعیت دانشگاهی، نیروی انسانی دانشگاه ها و تعداد پژوهشگران کشور وضعیت شاخص ها و رتبه ها در عرصه فناوری و نوآوری، پاشنه آشیل رشد علمی کشور است و دره اصلی میان دو حوزه آموزش عالی و فناوری وجود دارد باتوجه به جمعیت دانشگاهی، نیروی انسانی دانشگاه ها و تعداد پژوهشگران کشور وضعیت شاخص ها و رتبه ها در عرصه فناوری و نوآوری، پاشنه آشیل رشد علمی کشور است. هم اکنون جمهوری اسلامی ایران در عرصه تولید علم در رتبه پانزدهم قرار دارد و در عرصه نوآوری و فناوری در رتبه پنجاه و یکم است. بدین سبب دره اصلی میان دو حوزه آموزش عالی و فناوری وجود دارد.
در دنیا هم این فاصله به «دره» و «گپ» معروف است اما باید با مکانیزم هایی در جریان علمی کشور این فاصله پر شود. هم اکنون قوانین خوب در عرصه توسعه علم و فناوری کم نداریم اما در صحنه عمل بودجه های خوبی برای این بخش در نظر گرفته نمی گردد. در حقیقت در جریان علمی کشور این اتفاق افتاده است که یک محصولی را فرآوری اولیه می نماییم و هر مرحله که غنی سازی شود ارزش افزوده بیشتری پیدا می کند اما ما در ایران در همان مرحله آموزش و پژوهش متوقف شده ایم.
به نظر می رسد از طرف دیگر به سبب این که امکانات و زیرساخت ها را فعال نکرده ایم نیروهای انسانی سرریز می شود و جایی برای جذب آنها وجود ندارد. این مساله خودبه خود به یکی از ریشه های مهاجرت تبدیل می شود. نیروی انسانی که رشد می کند و نتواند در جریان علمی کشور در بخش فناوری و نوآوری رشد کند مجبور می شود جای دیگری برود اما اگر فاصله و دره اصلی حوزه آموزش عالی با حوزه فناوری پر شود جلوی بسیاری از معضلات گرفته می شود. بدین سبب نیاز است که بصورت جدی به این مساله پرداخته شود و زنجیره علم و فناوری تکمیل شود.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب